ریشه‌های پناه بردن نوجوانان به فضای مجازی
زهرا ابراهیمی در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: یکی از ویژگی‌های فضای مجازی این است که منجر به وضوح و به نوعی پرده برداشتن از شرایط موجود در متن زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها می‌شود، اگرچه برخی از آنچه که در فضای مجازی شاهد آن هستیم همراه با اغراق، دروغ، فریب و ظاهرسازی است اما از دیگر سو بعضی از مشاهدات، خبر از واقعیت‌ها می‌دهد.
وی با بیان اینکه در گذشته انواع مشکلات متعدد اخلاقی و رفتاری ولو به شکل محدودتر در زندگی مردم وجود داشته است اما دوربینی برای ضبط آن وقایع موجود نبوده و مواردی همچون نوع زندگی مردم، فرهنگ، عرف، ترس، حفظ آبرو و … منجر به کتمان نمودن وقایع می‌شده است، تاکید کرد: امروزه تغییر در سبک زندگی مردم و تأثیرات فرهنگ بیگانه و همچنین جایگزین شدن ضد ارزشها به جای ارزش، کمیت و کیفیت مشکلات اخلاقی و رفتاری را تغییر داده و آنها را بیش از گذشته گسترده نموده است؛ علاوه بر این به دلیل وجود فضای مجازی، امر اشتراک گذاری و نشر و اطلاع یافتن از وقایع نیز آسان شده است.
کارشناس اخلاق و تربیت با اشاره به اینکه چندی پیش یک نوجوان ۱۴ ساله با یک بلاگر معروف در فضای اینستاگرام در برنامه‌ای زنده با یکدیگر گفتگو داشتند که آنچه می‌توان از محتوای این لایو خلاصه کرد این است که گفتگو حول مباحث جنسی بود و دیگر هیچ، ابراز داشت: بعد از این اتفاق مثل همیشه واکنش‌های متعددی از سوی مردم و برخی از مسئولین ارائه شد و نهایتاً با گذشت چند هفته همه چیز به دست فراموشی سپرده شد. عده‌ای رفتار بلاگر را تقبیح نمودند و گفتند نباید با نوجوان ۱۴ ساله لایو می‌گذاشته و عده‌ای دیگر نیز والدین را مقصر دانستند. برخی از مسئولین نیز فریاد وامصیبتا سر دادند که بروید و ببینید مشکل این بچه چیست؟! گو یی اینکه تنها همین یک نوجوان است که دارای این مشکل است و این یک نوجوان هم از چشم مسئولان دور مانده و به طور ناخواسته دچار این گرفتاری شده است.
وی اضافه کرد: آنچه در مورد آن صحبت می‌کنیم موضوع پول و امکانات نیست بلکه مسئله اساسی سرمایه‌های این مملکت هستند. جوانان و نوجوانانی که قرار است آینده سازان این مرز و بوم باشند. سوالات اساسی که می‌توانیم در این زمینه از خود بپرسیم شاید بتواند در ریشه یابی این موضوع کمک کند. مثلاً چرا دغدغه یک نوجوان ۱۴ ساله باید مسائل جنسی باشد؟؛ دیگر اینکه چرا این نوجوان بدون هیچ خجالتی و یا ذره‌ای ترس و به همین راحتی وارد این نوع گفتگو می‌شود؟ گفتگویی که خودش موضوعش را می‌داند و ناخواسته در دام آن نیافتاده است؟ چه چیزی باعث می‌شود که یک نوجوان این نوع ادبیات را مقابل هزاران نفری که در حال دیدن و شنیدن هستند به کار ببرد؟.
والدینی که از تربیت فرزند خود ناامید هستند
ابراهیمی تصریح کرد: متأسفانه ما با والدینی روبرو هستیم که خود را در تربیت فرزند ناامید می‌دانند و زور اجتماع و فضای مجازی را بیشتر از زور تربیت خود تلقی می‌کنند. از نوع تربیت خود والدین گرفته و سبک زندگی سنتی آنها تا شرایط اقتصادی و بحران‌های اجتماعی و عدم آگاهی و مهارت در تربیت فرزند همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا والدین نسبت به تربیت فرزند احساس ناتوانی کنند؛ به نظر می‌رسد گره خوردن آرامش والدین در امر تربیت به مسائل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی اوضاع خانواده‌ها را چنین کرده است.
وی اضافه کرد: از طرف دیگر عدم امکانات رفاهی، تفریحی، آموزشی و غیره منجر شده تا فضای لازم برای تخلیه هیجانی نوجوانان وجود نداشته باشد و حالا نوجوان برای تخلیه این هیجانات سراغ دم دست‌ترین ابزار یعنی اینترنت می‌رود.
کارشناس اخلاق و تربیت با بیان اینکه اگر فریادها، تذکرها، درخواست‌ها و التماس‌های دلسوزان برای کمک به بهبود شرایط به هیچ جایی نمی‌رسد حداقل خود والدین فرزندشان را رها نکنند، تاکید کرد: نوجوان امروز بیش از نوجوان گذشته خود را نیازمند استقلال می‌بیند؛ گویی اینکه بچه‌های امروز زودتر از بچه‌های دیروز بزرگ می‌شوند آن هم نه فقط بلوغ جنسی، بلکه منظور حس استقلالی است که به تبع شرایط موجود در آنها شکل می‌گیرد. نوجوان می‌خواهد مستقل باشد و از لوازم استقلال این است که بدون احساس نیاز به مشورت یا کنترل شدن، خودش واردعمل شود.
توجه به استقلال فرزندان و انعطاف پذیری والدین در انتخاب‌های نوجوانان
وی با اشاره به اینکه تا جایی که می‌توان باید به فرزندان استقلال داد و آنها را در این زمینه آزاد گذاشت و انعطاف پذیری به خرج داد؛ گاهی در انتخاب لباس و دوست و فیلم و … اگر می‌دانیم آسیبی در این نوع انتخاب وجود ندارد بهتر است اختیار را به خود نوجوان بدهیم، گفت: نوجوان باید خانواده را دوست خود بداند اما نوجوان امروزی به این نتیجه نمی‌رسد که والدین خیرخواه او هستند و مصلحت او را می‌خواهند.
ابراهیمی ابراز داشت: فهم این خیرخواهی والدین توسط نوجوان زمانی اتفاق می‌افتد که والدین فرزندشان را بی حد و مرز و بدون شرط و شروط‌های رفتاری بخواهند. فرزندی که بی هیچ پیش شرطی غنی از محبت شود به خوبی می‌فهمد که والدین خیرخواه او هستند اما فرزندی که به شرط داشتن رفتار خوب مورد توجه والدین باشد طبیعتاً نسبت به والدین دچار احساسات متناقض خواهد شد.
وی تصریح کرد: نوجوان یعنی بمب انرژی، دنیایی از تحرک و جهانی از حرف، بنابراین باید نوجوان را ببینیم، بشنویم و به او اجازه خودنمایی بدهیم. هرجایی می‌توان از نظر نوجوان بهره برد از او نظرخواهی کنید و در امور سلیقه‌ای نظر او را بر نظر خود ترجیح دهید.
تناقضات رفتاری هویت دینی نوجوان را دچار بحران می‌کند
کارشناس اخلاق و تربیت با بیان اینکه پیامبر خدا می‌فرمایند که «سفارش می‌کنم شما را که با جوانان به خوبی و نیکی رفتار کنید، چرا که آنها نازک دل‌ترند.»؛ ابراز داشت: نوجوان امروزی دچار بحران هویت است, از سویی والدین مسلمانی را می‌بیند که کج دار و مریز پایبند به تعهدات دینی خود هستند اما در عین حال در بزنگاه‌های مهم ممکن است گزینش دینی نداشته باشند؛ یعنی والدینی که هم نماز می‌خوانند و هم گاهی به حق الناس بی توجه اند که این تناقضات رفتاری هویت دینی نوجوان را دچار بحران می‌کند.
وی با بیان اینکه از دیگر اموری که نوجوان ما را تا این اندازه جسور می‌کند از بین رفتن قبح گناه هم در خانواده و هم در اجتماع است، تاکید کرد: امروزه نه تنها قبح گناه ریخته، بلکه گناه نوعی رفتار همراه با افتخار هم محسوب می‌شود؛ وقتی اسلام با قانونی به نام امر به معروف و نهی از منکر در صدد اصلاح و پاکسازی محیط است خیلی از همین والدین به اعتراض برخاسته و با ژست روشنفکری امر و نهی را نوعی دخالت در امور شخصی می‌دانند در حالی که صرف نظر از روش امر و نهی، عدم اجرای این ضرورت دینی توسط خود والدین و مردم جامعه اینجا نمود پیدا می‌کند.
ابراهیمی گفت: نکته دیگر این است که ما فقط با نوجوانان گرفتار روبرو نیستیم بلکه ما با والدین گرفتار در فضای مجازی روبرو هستیم. برخی از والدین برای حضور خود در فضای مجازی نه مدیریت زمان دارند و نه رعایت حد و مرز، حالا از این والدین چه توقعی می‌توان داشت؟!؛ در روایت آمده است که «منافق از کار زشت نهی می‌کند، اما خود از آن اجتناب نمی‌کند و به کار خوب سفارش می‌کند، اما خود انجام نمی‌دهد»، در واقع و این رفتار نفاق‌گونه والدین منجر می‌شود تا نوجوانان در فضای مجازی دچار این نوع آسیب‌ها شوند.
ضعف ارتباط کلامی بین والدین و نوجوانان
وی ضعف ارتباط کلامی بین والدین و نوجوانان نیز از دیگر ریشه‌های پناه بردن به فضای مجازی دانست و گفت: گویی خانواده‌ها دچار حالت سردی روابط و نوعی کرخت شدن هستند و اصلاً حرفی برای گفتن ندارند. این ضعف باید توسط خود والدین تقویت شود چراکه در روایت آمده است: نوجوانان را دریاب، نوجوانان زودتر به کارهای خیر روی می‌آورند.
کارشناس اخلاق و تربیت بیان داشت: نوجوان ما الگو می‌خواهد او نیازمند اسطوره است تا خودش را به آنها نزدیک کند. سرزمین ما اسطوره‌های اخلاقی کم ندارد منظور اسطوره‌های صرفاً معروف در بین مردم نیستند بلکه تاریخ ما پر است از انسان‌های مؤمن و معتقدی که حتی هنوز گمنام‌اند و پس استخراج این اسطوره‌ها از دل تاریخ و معرفی این اسوه‌ها به نوجوان می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
وی ادامه داد: دقت کنیم دلیل رفتارهای مشابهی شبیه آنچه این نوجوان ۱۴ ساله داشت صرفاً تشنگی جنسی نیست اگرچه آن‌هم هست اما در پس این تشنگی طردشدگی از خانواده و جامعه نهفته است. او دنبال راهی برای آرامش است و حالا توجه به امور جنسی قرار است این آرامش را برایش تأمین کند.
اعتقادات دینی برای برخی از نوجوانان تثبیت نشده است
کارشناس اخلاق و تربیت با بیان اینکه اعتقادات دینی برای برخی از نوجوانان تثبیت نشده است و اینجا نقش مبلغان دینی و کم‌کاری آنها در جامعه بیشتر نمود پیدا می‌کند، گفت: نوجوان تشنه توجه است و حالا لایک ها در فضای مجازی به‌خوبی این نیاز را تأمین می‌کند.
وی تاکید کرد: نوجوان تأییدیه‌های رفتاری را از افراد گوناگون در فضای مجازی دریافت می‌کند، به طور مثال با گذاشتن یک عکس معمولی از خودش دوستان و اطرافیان دنیایی از تعاریف را نثار او می‌کنند درحالی‌که ارائه همین عکس میان اعضای خانواده اصلاً دنبال کننده‌ای ندارد؛ پس توجه کردن به هر آنچه از نگاه نوجوان مهم است اگرچه از نگاه ما کم‌اهمیت باشد، راه چاره است.
زهرا ابراهیمی
