صبر از دیدگاه قرآن
صبر از فضایل اخلاقی و سرآغاز بسیاری از نیکی ها و فضایل دیگر می باشد. صبوری همانگونه که دارای آثار فردی و ارزش های فراوانی است می تواند آثار اجتماعی را نیز در بر بگیرد.
صبر از آن دسته فضایلی است که می تواند مانع پیش آمدن آسیب های اجتماعی و فردی گردد که پیشگیری از این نوع آسیب ها زمانی امکان پذیر خواهد بود که این ارزش اصیل را در زندگی بکار ببریم و آن را مبنای عمل خود قرار دهیم.
صبر در لغت به معنای خویشتن داری و حبس نفس است بر چیزی که عقل و شرع آنرا اقضا یا نهی میکند و طبق بیان برخی دانشمندان اهل لغت که می فرمایند صبر به معنی خویشتن داری در مقابل جزع و بی تابی به هنگام بروز بلا و مصیبت است.
صبر آثار فردی بسیاری از جمله: دوستی خداوند، مصونیت از یأس و ناامیدی، زهد و درک صحیح، آسان شدن سختی ها و… را شامل می شود. انسان صبور قطعا هرگز ناامید نمی شود چرا که شکیبایی امیدواری را برایش به ارمغان خواهد آورد.
انسان شکیبا دوستی خداوند را بر حب دنیا ترجیح می دهد و در مقابل مادیات و شهوات و لذات دنیا صبوری پیشه میکند و این بدان معناست که در مقابل نفس سرکش خود صبر می نماید. همانگونه که قرآن نیز در آیه ۱۴۶ سوره آل عمران میفرماید: «و چه بسیار پیامبرانی که با او توده های انبوه جنگیدند و در برابر آنچه در راه خدا به آنها رسید سستی نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم نگشتند و خداوند صابران را دوست دارد» (حب و دوستی خداوند نسبت به انسان شکیبا).
شاید با خود فکر کنیم صبر تنها برای خود فرد و زندگی شخصی او اثر دارد و کاری به اجتماع و جامعه ندارد اما این کاملا اشتباه است چرا که صبر آثار اجتماعی فراوانی را نیز دنبال می کند که از آن جمله؛حفظ اتحاد و اجتناب از نزاع می باشد که در اینجا صبر سبب روابط سالم اجتماعی و جلوگیری از تنش و نزاع خواهد بود.
مورد دوم پیروزی بر دشمن در میدان جهاد می باشد که در اینجا صبر جمعی و گروهی سبب امیدواری و پیروزی خواهد گشت، و مورد دیگر استحکام پیوندهای اجتماعی می باشد.
در مقابل این آثار اجتماعی آسیب هایی وجود دارد که صبر می تواند مانع آن ها گردد آسیب هایی چون طلاق، خودکشی، وقوع جرم و بزهکاری و… که صبوری در هرکدام یک از این آسیب ها آثار منحصر به فرد خود را دارد.
صبر را می توان از زوایای مختلف تقسیم بندی نمود از جمله تقسیم صبر به صبر جسمانی و صبر نفسانی، صبر مطابق میل و صبر غیر مطابق میل و تقسیم بندی های دیگر که مجال نام بردن آن فراهم نیست.
صبر را از جهت اعتبار و ارزش به سه دسته تقسیم نموده اند: صبر ممدوح همان صبری است که مورد ستایش واقع گردیده و در قرآن با نام صبر جمیل از آن یاد شده. همانطور که خداوند در آیه ۵ از سوره معارج می فرماید: «فَاصبِر صبراً جمیلاً».
صبر مذموم که مورد نکوهش و ذم قرار گرفته همان صبری است که ما در مقابل دفاع از حق انجام می دهیم و قرآن بارها از صبر مشرکان و بی دینان در راه دفاع از خرافات و عقاید باطلشان سخن گفته است و به مسلمانان گوشزد نموده که مخالفان شما همواره یکدیگر را به صبر توصیه می کنند.
و مورد سوم صبر بی ارزش است که هیچ ارزش و منفعتی برای انسان ندارد که نمونه بارز آن صبر گناهکاران در مقابل گناه می باشد.
و در پایان صبر از فضایلی است که خداوند انسان را به آن دعوت فرموده و راهی برای زندگی بهتر و دینی کامل تر پیش پای ما نهاده است.
افسانه مرادی
