بایدها و نبایدهای امر به معروف و نهی از منکر

 

 

 

انسان اشرف مخلوقات است و دارای دو مؤلفه‌ی عقل و اختیار که به سبب آنها مسیر زندگی خود را انتخاب می‌نماید. در عین حال موجودی اجتماعی و زیاده‌خواه است که برخی اوقات مسیر درست و بعضی مواقع مسیر غلط را انتخاب می‌کند.

دین اسلام بر تمام مسلمانان خود واجب دانسته تا همنوعان خود را از مسیر غلط بازدارند و راه درست را به آنها نشان دهند؛ به این توصیه امر به معروف و نهی از منکر می‌گویند که در اسلام، واجب شرعی است.

حضرت علی (ع) نیز در نهج البلاغه به این مهم اشاره کرده و می‌فرمایند:"  امر به معروف و نهی از منکر صفات خداوند است و نتیجه‌ی آن باعث دور شدن مرگ و افزایش رزق است."

    

امر به معروف و نهی از منکر، دارای شرایط متعدد و  مراتب گوناگون است. شرایط آن عبارتند از:

     

۱. انسان بداند شخص گناهکار اصرار بر ادامه‌ی گناه دارد.

۲. امر و نهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و یاران و همراهانش، یا سایر مؤمنان نشود.

۳. کسی که امر یا نهی می‌کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می‌دهد حرام و آنچه را ترک کرده، واجب  است.

۴. احتمال بدهد امر یا نهی او تاثیر دارد.

۵. خودش انجام دهنده‌ی آن منکر نباشد.

(آموزش فقه مطابق با فتاوای مراجع معظم تقلید، ص ۲۲۴)

     

مراتب امر به معروف ونهی از منکر نیز به شرح زیر است :

     

اولین مرتبه‌ی امر به معروف و نهی ازمنکر کراهت قلبی فرد از انجام گناه است یعنی شخص نهی‌کننده باید قلباً از انجام آن کار نادرست ناراحت باشد.

مرتبه‌ی دوم، امر به معروف و نهی از منکر زبانی است، در این مرتبه شخص ناهی باید با زبانی نرم، آرام و روی خوش اقدام به تذکر نماید.

مرحله‌ی سوم، مرحله‌ی عملی است که انسان با عمل و اقدام خود، خوبی‌ها و صفات و کارهای نیکش را گسترش دهد و در اجرای احکام دین بکوشد و جلوی اعمال خلاف و گناه را بگیرد.

مهم ترین مسئله در ثمربخش بودن امربه معروف و نهی از منکر استفاده از روش درست است.

       

متاسفانه در جامعه، شاهد افرادی هستیم که برای امربه معروف و نهی از منکر از روش نادرست استفاده می‌کنند که این امر نه تنها باعث ایجاد نتیجه‌ی مطلوب نمی‌شود بلکه نتیجه‌ی معکوس در پی خواهد داشت.

این افراد در امربه معروف و نهی ازمنکر لسانی به جای استفاده از زبان خوش و رفتاری آرام، زبان به ناسزا باز می‌کنند یا حتی اقدام به برخورد فیزیکی می‌نمایند؛ درصورتی‌که آسیب‌رساندن به دیگران از نظر اسلام، حرام است.

براستی آیا می‌توان با انجام یک فعل حرام، مانع حرام دیگری شد؟  در ذهن این افراد چه می‌گذرد، زمانی که با انجام یک منکر می‌خواهند به حذف منکر دیگری بپردازند؟

     

برای مثال بارها در جامعه مشاهده کرده‌ایم که به اسم امر به معروف و نهی از منکر، به زنان بدحجاب، بی‌احترامی و هتک حرمت شده است درحالی‌که این برخوردها باعث دین‌زدگی و ایجاد کینه و نفرت در ضمیر افراد خواهد شد و چه بسا آنان را نسبت به گناه خود جری‌تر نماید و اثر معکوس داشته باشد.

امروزه نتیجه‌ی امربه معروف و نهی از منکر نادرست در موضوع حجاب به وضوح دیده می‌شود و این امر نه تنها باعث رعایت حجاب نشده بلکه کم رنگ شدن حجاب را نتیجه داده است.

برای نتیجه بخش بودن نهی از منکر باید از همان شیوه و روشی که در آیات و روایات معصومین (ع) بدان اشاره شده مدد جست.

 خداوند در قرآن برای از بین بردن منکر انسان را به مقایسه‌ی  منافع و مضرات آن دعوت می‌کند به عنوان مثال هنگامی که خداوند در رابطه با حرمت شراب صحبت می‌کند ابتدا اشاره می‌کند که در شراب منافعی است اما در ادامه به مضرات آن اشاره کرده و از این طریق از مخاطب دعوت می‌کند تا با عقل سلیم به مقایسه‌ی فواید و مضرات آن پرداخته و نتیجه‌ی مطلوب را بدست آورد.

این نوع نهی در قرآن به صورتی بیان شده است که اگرچه آن گناه ممکن است منافع زودگذری داشته باشد اما مضرات و عواقب آن بیشتر است تا از این طریق مخاطب به مقایسه‌ی مضرات و فواید آن بپردازد.

از دیگر روش های قرآن برای ترک گناه‌، ترغیب گناهکاران به توبه و وعده‌ی بخشایش حداکثری گناهان‌شان است.

به عنوان مثال در برخی از آیات برای ترک کنندگان گناه، پاداش‌هایی ذکر شده است.

خداوند در آیه ۷۰ سوره فرقان می‌فرماید: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً؛ مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آوردند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را به حسنات تبدیل می کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است»

ابی‌بصیر می‌گوید: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند عز و جل به داود پیامبر (علیه السلام) وحی کرد: ( ای داود! براستی که اگر بنده مؤمن من گناه کند، آنگاه بازگردد و از گناه، توبه کند و هنگام یادآوری آن از من خجالت بکشد، آن گناه را آمرزیده، آن گناه را از یاد فرشتگان نویسنده گناهان برده، آن گناه را تبدیل به کار نیک نموده و برایم اهمیت ندارد و من مهربان‌ترین مهربانانم.)

(کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال/ شیخ صدوق رحمةالله علیه، ص/ ۲۷۹)

   

امروزه افراد زیادی به‌منظور براندازی اسلام کارهای پیچیده و منفی انجام می‌دهند؛ دشمن به خوبی راه انحراف جوانان ما را شناخته است، بنابراین بیایید با شناسایی روش صحیح امر به معروف و نهی از منکر و مراتب آن و همچنین با امیدبخشی به خطاکاران و ذکر پاداش‌هایی که خداوند برای ترک گناه درنظر گرفته است، با زبان لین و برخورد نیکو زمینه‌ی ترک گناه و انجام کار نیک را در جامعه فراهم کنیم.

مسلما با این امر، گامی نیز در مسیر تعجیل فرج امام زمان(عج) برداشته‌ایم، باشد که ایشان خود یاری رسان ما باشند.

       

 نفیسه حیدری

لینک مطلب در خبرگزاری حوزه