مروری بر نقش حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و مسأله ولایت

 

یکی از ویژگی‌های مؤمن ویژگی اسوه پذیری اوست که قرآن صراحتاً به آن اشاره کرده و بهترین اسوه‌ها، وجود مقدس ائمه معصومین علیهم السلام به ویژه حضرت زهرا سلام الله علیها می‌باشند.

شخصیت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها ابعاد گوناگونی دارد که یکی از مهم‌ترین آنان، بُعد سیاسی شخصیت حضرت است.

موضع‌گیری‌های مجدانه و تلاش بی‌وقفه ٔ حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در جهت دفاع از ولایت، برخورد ایشان با دشمنان به‌واسطۀ سخنرانی در مسجد و ایراد خطابه و همچنین رفتن به درب خانه مهاجرین و انصار برای احقاق حق خود و همسرشان، همه نمونه‌های عینی فعالیت‌های سیاسی ایشان بعد از شهادت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.

واکنش ایشان در همین مدت کوتاه، تأثیر بسزایی در تحکیم موقعیت علی (علیه‌السلام) و اثبات نامشروع بودن دستگاه حاکم داشت.

عزیزترین شخص نزد پیامبر، برای دفاع از امر ولایت، وارد میدان می‌شود و قصد دارد مردم را از به انحراف کشاندن دین آگاه سازد. ولایتی که انتصابی است و از جانب خداوند به پیامبر و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) تنفیذ شده و بارها درآیات قرآن ذکرشده و از طریق پیامبر به آن اذعان شده است.

شیوه ٔ دفاعی حضرت زهرا (س) در برابر اهل سقیفه

حضرت زهرا (س) در مقابل این بدعت تاریخی و انحراف از مسیر اصلی ولایت، تدابیری را اندیشیدند که به‌طورکلی می‌توان به دودسته دفاع مستقیم و دفاع غیرمستقیم تقسیم‌بندی کرد:

۱) دفاع مستقیم:

- ایستادگی در مقابل عمر پشت درب منزل و سقط حضرت محسن (علیه‌السلام).

ابوبکر اشخاصی را به درب خانه حضرت علی (ع) فرستاد تا از آن حضرت بیعت بگیرند. ولی حضرت علی (علیه‌السلام) نپذیرفتند و فرمودند: سوگند به خدا که ابوبکر می‌داند خلافت برای من است. همانا ابوبکر هفتمین کسی بود که در غدیر خم امامت بعد از پیامبر (ص) را به من تبریک گفت.

ابوبکر به پیشنهاد عمر، قُنفُذ را به همراه جماعتی فرمان داد تا به درب خانه علی (علیه‌السلام) بروند و از علی (علیه‌السلام) بیعت بگیرند؛ اما حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) مانع شد و گفت هرگز اجازه نخواهم داد که شما وارد خانه من شوید. در این میان عمر عصبانی شد و گفت: مالنا و للنساء (ما را با زنان چه‌کار است؟) خودش و همراه عده‌ای به‌سوی خانه علی (علیه‌السلام) حمله‌ور شدند و عمر پشت در فریاد زد که بیرون بیا و با خلیفه بیعت کن؛ وگرنه با زبانه آتش به خانه می‌آیم، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) فرمود: چرا دشمنی می‌کنی؟ از خدا نمی‌ترسی که بی‌اجازه من به خانه من وارد می‌شوی؟!

درب این خانه محل رفت‌وآمد ملائک است اما عمر فرمان داد هیزم زیادی فراهم کنند، تا درب را به آتش بکشند و فریاد زد: این خانه را با اهلش به آتش بکشید.

- رفتن حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) به دنبال امام علی (علیه‌السلام)

حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) باوجود جراحات وارده، به دنبال علی (علیه‌السلام) به سمت مسجد می‌رود. در مسجد، ابوبکر وعده‌ای با شمشیر ایستانده‌اند، ابوبکر به علی (علیه‌السلام) می‌گوید من خلیفه پیامبر هستم، تو چاره‌ای نداری باید با من بیعت کنی. علی (علیه‌السلام) در پاسخ می‌گوید: «تو مردم را به دلیل خویشاوندی با پیامبر به بیعت فراخواندی اکنون من هم به همان دلیل تو را به بیعت فرامی‌خوانم و خود می‌دانی من از همه به پیامبر نزدیک‌ترم».

اینجا حضرت علی علیه‌السلام در واقع از استناد نادرست ابوبکر برعلیه خودش استفاده می‌کند. در واقع ایشان این امر مهم را یادآور می‌شوند که دعوت ایشان نه برای خویشاوندی، بلکه انتصابی الهی است.

ابوبکر فریاد می‌زند «ای علی! برخیز و بیعت کن وگرنه گردن تو را می‌زنیم». ناگهان فریادی بلند می‌شود: «پسرعمویم علی (علیه‌السلام) را رها کنید، به خدا قسم اگر او را رها نکنید نفرین می‌کنم.» حال جسمانی فاطمه مساعد نیست ولی باز دست از وظیفه خود نمی‌کشد، کار به جایی می‌رسد که فاطمه (سلام‌الله‌علیها) آماده نفرین می‌شود. سلمان (به دستور علی (علیه‌السلام)) به‌سوی فاطمه (سلام‌الله‌علیها) می‌دود و با او سخن می‌گوید، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) به یاد مهربانی پدر می‌افتد و دست‌ها را پایین می‌آورد. (مجلسی ۱۴۱۲ ه ق،، ج ۲۸، ص ۲۰۶).

_ مطالبه ٔ فدک

بعد از نزول آیه ۲۶ سوره مبارکه اسرا، پیامبر (ص) فدک را که بدون هیچ جنگی نصیب مسلمانان شده بود به حضرت زهرا (س) بخشید. فدک اصلاً جز غنایم جنگی نبوده است و پیامبر آن را بنا به مصالحی به حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) هبه کردند. این اتفاق در زمان حیات پیامبر رخ داده بود، وقتی‌که غاصبین خلافت، فدک را از دست کارگزاران حضرت خارج کردند، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) برای احقاق حقشان به مسجد رفتند، خطبه‌ای در اوج فصاحت ایراد کردند. ایشان اصلاً به هدیه بودن فدک تکیه نکردند و خطبه روی دو مسئله مهم تکیه داشت که هر دو مربوط به قرآن بود.

حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) ابتدا به مسئله غصب فدک اشاره کرد و بعد مسئله غصب خلافت را پیش کشید، اما از جنبه دینی نه شخصی، ایشان فرمودند: فرض کنید که پدرم این باغ را بخشیده بود، حالا که ایشان فوت کرده است ارثش به چه کسی می‌رسد؟! شما دارید برخلاف قرآن عمل می‌کنید. حضرت زهرا با استناد به داستان پیامبران و تأکید برفرض اشتباه ابوبکر مبنی برعدم ارث‌بری از پیامبران، استدلال آنان را باطل می‌کند و این‌گونه کسی که در مسند خلافت مسلمین نشسته، بر ناروا بودن ادعای خودآگاه می‌شود.

دفاع حضرت زهرا، دفاعی صرفاً از یک باغ نبوده، بلکه دفاع حضرت نمونه ٔ تظلم خواهی ایشان در مقابل غاصبان و رسوا نمودن آنها بوده است.

- گفت‌وگوی حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) با زنان مدینه

سویدبن‌غفله گفت: «هنگامی‌که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در بستر بیماری افتاد، زنان انصار و مهاجرین برای عیادت به خدمت او رسیده و جویای احوال ایشان شدند. حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) فرمود: «به خدا قسم در حالی شب را به صبح رساندم که از دنیای شما ناراضی و از مردان شما بیزارم، وای بر این امت! چه چیزی آن را از ستون‌های استوار رسالت و مهبط فرشته وحی گمراه ساخت؟! به خدا سوگند اگر تمام امت از راه سعادت منحرف‌شده و از پذیرش راه روشن امتناع کنند، [علی (علیه‌السلام)] همه آنان را به راه آورده، آرام‌آرام به سعادت و خوشبختی می‌کشاند. کاش می‌دانستم به چه چیز متمسک شده‌اید؟! شما، درد را دوا، ظلمت را نور پنداشته‌اید. شما از شنیدن کلمات حق ما کراهت دارید؟!» زنان، تمام فرمایشات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را به گوش مردان خود رساندند. (طبرسی ،۱۳۸۱، ج ۱، ص ۲۵۰)

۲) دفاع غیرمستقیم

یکی از راه‌هایی که حضرت زهرا در دفاع از ولایت استفاده نمودند دفاع از طریق روش‌های غیرمستقیم بوده است.

حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) علاوه بر کارهایی که مستقیماً انجام دادند تا حقانیت ولایت علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) را برای مردم روشن کنند، رفتارهایی نیز بروز دادند که حتی بعد از سال‌ها ذهن هر جویای حقیقتی را درگیر می‌کند که چرا ایشان با این مقام والا تابه‌حال محل دفنشان نامعلوم است. حقیقتاً این حرکت تاریخی ایشان، نوعی اعتراض مدت‌دار و طولانی است از حرکت انحرافی در مسئله حکومت جامعه اسلامی.

_کثرت بکاء در فراق پیامبر

حزن و اندوه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بعد از رحلت شهادت گونه پیامبر، تنها در فراق پدرش نبوده بلکه حزن و اندوه و گریه او بر ارتداد امت و به فراموشی سپردن تمام زحمات و سفارشات پدرش و خانه‌نشین کردن خلیفه به‌حق رسول خدا یعنی حضرت علی (علیه‌السلام) و دیگر امور مسلمین بوده است. (رضوانی، ۱۳۹۰ ه ش، ص ۶۴۶)

- نپذیرفتن عمر و ابوبکر برای عیادت

یکی دیگر از اقدامات حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، که نشان‌دهنده ٔ ناراحتی حضرت نسبت به دشمنان بود؛ نپذیرفتن عمر و ابوبکر برای عیادت بود. وقتی تصمیم گرفتند که به عیادت بروند و امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) این مطلب را به گوش حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) رساندند.

حضرت تمایلی به دیدن این دو شخص ندارند و این نشان‌دهنده ٔ خشم حضرت از این دو تن است. این مطلب یادآور روایت پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) است که خشم فاطمه خشم من است و خشم من خشم خداست.

-کیفیت وصیت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)

نحوه ٔ وصیت حضرت زهرا سلام‌الله علیها و نکات مهمی که ایشان در وصیت خویش درباره ٔ تدفین و تشییع خویش مطرح کردند؛ گویای این مطلب است که ایشان از خلفای آن زمان ناراضی بودند. این ناراحتی تا جایی پیش می‌رود که در وصیت خویش متذکر می‌شوند که هیچ‌کس در مراسم تشییع و تدفین حضور نداشته باشد.

و این سوال برای همیشه تاریخ در ذهن همه ٔ انسان‌ها نقش می‌بندد که چرا قبر حضرت همچنان مخفی است؟!

 

فاطمه میری

لینک مطلب در خبرگزاری حوزه

 

بایدها و نبایدهای امر به معروف و نهی از منکر

 

 

 

انسان اشرف مخلوقات است و دارای دو مؤلفه‌ی عقل و اختیار که به سبب آنها مسیر زندگی خود را انتخاب می‌نماید. در عین حال موجودی اجتماعی و زیاده‌خواه است که برخی اوقات مسیر درست و بعضی مواقع مسیر غلط را انتخاب می‌کند.

دین اسلام بر تمام مسلمانان خود واجب دانسته تا همنوعان خود را از مسیر غلط بازدارند و راه درست را به آنها نشان دهند؛ به این توصیه امر به معروف و نهی از منکر می‌گویند که در اسلام، واجب شرعی است.

حضرت علی (ع) نیز در نهج البلاغه به این مهم اشاره کرده و می‌فرمایند:"  امر به معروف و نهی از منکر صفات خداوند است و نتیجه‌ی آن باعث دور شدن مرگ و افزایش رزق است."

    

امر به معروف و نهی از منکر، دارای شرایط متعدد و  مراتب گوناگون است. شرایط آن عبارتند از:

     

۱. انسان بداند شخص گناهکار اصرار بر ادامه‌ی گناه دارد.

۲. امر و نهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و یاران و همراهانش، یا سایر مؤمنان نشود.

۳. کسی که امر یا نهی می‌کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می‌دهد حرام و آنچه را ترک کرده، واجب  است.

۴. احتمال بدهد امر یا نهی او تاثیر دارد.

۵. خودش انجام دهنده‌ی آن منکر نباشد.

(آموزش فقه مطابق با فتاوای مراجع معظم تقلید، ص ۲۲۴)

     

مراتب امر به معروف ونهی از منکر نیز به شرح زیر است :

     

اولین مرتبه‌ی امر به معروف و نهی ازمنکر کراهت قلبی فرد از انجام گناه است یعنی شخص نهی‌کننده باید قلباً از انجام آن کار نادرست ناراحت باشد.

مرتبه‌ی دوم، امر به معروف و نهی از منکر زبانی است، در این مرتبه شخص ناهی باید با زبانی نرم، آرام و روی خوش اقدام به تذکر نماید.

مرحله‌ی سوم، مرحله‌ی عملی است که انسان با عمل و اقدام خود، خوبی‌ها و صفات و کارهای نیکش را گسترش دهد و در اجرای احکام دین بکوشد و جلوی اعمال خلاف و گناه را بگیرد.

مهم ترین مسئله در ثمربخش بودن امربه معروف و نهی از منکر استفاده از روش درست است.

       

متاسفانه در جامعه، شاهد افرادی هستیم که برای امربه معروف و نهی از منکر از روش نادرست استفاده می‌کنند که این امر نه تنها باعث ایجاد نتیجه‌ی مطلوب نمی‌شود بلکه نتیجه‌ی معکوس در پی خواهد داشت.

این افراد در امربه معروف و نهی ازمنکر لسانی به جای استفاده از زبان خوش و رفتاری آرام، زبان به ناسزا باز می‌کنند یا حتی اقدام به برخورد فیزیکی می‌نمایند؛ درصورتی‌که آسیب‌رساندن به دیگران از نظر اسلام، حرام است.

براستی آیا می‌توان با انجام یک فعل حرام، مانع حرام دیگری شد؟  در ذهن این افراد چه می‌گذرد، زمانی که با انجام یک منکر می‌خواهند به حذف منکر دیگری بپردازند؟

     

برای مثال بارها در جامعه مشاهده کرده‌ایم که به اسم امر به معروف و نهی از منکر، به زنان بدحجاب، بی‌احترامی و هتک حرمت شده است درحالی‌که این برخوردها باعث دین‌زدگی و ایجاد کینه و نفرت در ضمیر افراد خواهد شد و چه بسا آنان را نسبت به گناه خود جری‌تر نماید و اثر معکوس داشته باشد.

امروزه نتیجه‌ی امربه معروف و نهی از منکر نادرست در موضوع حجاب به وضوح دیده می‌شود و این امر نه تنها باعث رعایت حجاب نشده بلکه کم رنگ شدن حجاب را نتیجه داده است.

برای نتیجه بخش بودن نهی از منکر باید از همان شیوه و روشی که در آیات و روایات معصومین (ع) بدان اشاره شده مدد جست.

 خداوند در قرآن برای از بین بردن منکر انسان را به مقایسه‌ی  منافع و مضرات آن دعوت می‌کند به عنوان مثال هنگامی که خداوند در رابطه با حرمت شراب صحبت می‌کند ابتدا اشاره می‌کند که در شراب منافعی است اما در ادامه به مضرات آن اشاره کرده و از این طریق از مخاطب دعوت می‌کند تا با عقل سلیم به مقایسه‌ی فواید و مضرات آن پرداخته و نتیجه‌ی مطلوب را بدست آورد.

این نوع نهی در قرآن به صورتی بیان شده است که اگرچه آن گناه ممکن است منافع زودگذری داشته باشد اما مضرات و عواقب آن بیشتر است تا از این طریق مخاطب به مقایسه‌ی مضرات و فواید آن بپردازد.

از دیگر روش های قرآن برای ترک گناه‌، ترغیب گناهکاران به توبه و وعده‌ی بخشایش حداکثری گناهان‌شان است.

به عنوان مثال در برخی از آیات برای ترک کنندگان گناه، پاداش‌هایی ذکر شده است.

خداوند در آیه ۷۰ سوره فرقان می‌فرماید: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً؛ مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آوردند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را به حسنات تبدیل می کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است»

ابی‌بصیر می‌گوید: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند عز و جل به داود پیامبر (علیه السلام) وحی کرد: ( ای داود! براستی که اگر بنده مؤمن من گناه کند، آنگاه بازگردد و از گناه، توبه کند و هنگام یادآوری آن از من خجالت بکشد، آن گناه را آمرزیده، آن گناه را از یاد فرشتگان نویسنده گناهان برده، آن گناه را تبدیل به کار نیک نموده و برایم اهمیت ندارد و من مهربان‌ترین مهربانانم.)

(کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال/ شیخ صدوق رحمةالله علیه، ص/ ۲۷۹)

   

امروزه افراد زیادی به‌منظور براندازی اسلام کارهای پیچیده و منفی انجام می‌دهند؛ دشمن به خوبی راه انحراف جوانان ما را شناخته است، بنابراین بیایید با شناسایی روش صحیح امر به معروف و نهی از منکر و مراتب آن و همچنین با امیدبخشی به خطاکاران و ذکر پاداش‌هایی که خداوند برای ترک گناه درنظر گرفته است، با زبان لین و برخورد نیکو زمینه‌ی ترک گناه و انجام کار نیک را در جامعه فراهم کنیم.

مسلما با این امر، گامی نیز در مسیر تعجیل فرج امام زمان(عج) برداشته‌ایم، باشد که ایشان خود یاری رسان ما باشند.

       

 نفیسه حیدری

لینک مطلب در خبرگزاری حوزه

 

عرفه، سکوی پرواز بندگان خاص الهی

 

 

 

شاید بار‌ها و بارها این حدیث شریف را شنیده باشیم که امام صادق(ع) می‌فرمایند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی­ شود، مگر اینکه عرفه را درک کند» اما آیا تاکنون به عمق این سخن دقت کرده‌ایم؟ امام صادق (علیه‌السلام) در این روایت شریف یک روز را در برابر یک ماه قرار می‌دهند. آن هم نه یک ماه معمولی، بلکه ماه مبارکی که یک شب آن از هزار ماه بهتر است و این امر اهمیت بسیار والای روز عرفه را می‌رساند.

نکته‌ دیگر این­که ایشان نفرمودند عرفات را درک کند بلکه واژه‌ عرفه را بیان فرموده ­اند؛ یعنی این برکات و فضایل و بخشایش الهی تنها محدود به حاجیانی نمی­ شود که در صحرای عرفات حاضرند و در این روز اعمال عرفه را در آن سرزمین انجام می ­دهند و این همه بدان معنی است که ای جاماندگان رمضان بشتابید؛ اگر به هر دلیلی آن ماه مبارک را از دست داده‌ایم اکنون فرصت را غنیمت بشماریم و با دعا و تضرع به درگاه الهی، جبران فرصت از دست رفته را نماییم و صد البته حتی کسانی که در آن ماه پرفضیلت توشه‌ انبوه برداشته­ اند نیز به نحو اتم و اکمل می­ توانند از  این روز عظیم بهره ­مند شوند و این تنها مختص بی‌بهرگان از رمضان نیست.

به راستی چه رازی در این روز نهفته است که این چنین عظمتی در آن نهفته شده است؟ نمیدانم! ولی آنچه مسلم است این است که در روز عرفه راه برای تقرب به بارگاه الهی بسیار هموار است؛ چرا که باب غفران الهی گشوده شده تا آنجا که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌‌‌و‌سلم) می‌فرمایند: «أعظَمُ أهلِ عَرَفاتٍ جُرماً مِنِ انصَرَفَ و هُوَ یَظُنُّ أنَّهُ لَن یُغفَرَ لَهُ» گناهکارترین فرد در عرفات کسی است که از آن‏جا باز گردد در حالی که گمان می ‏برد آمرزیده نخواهد شد. (بحار الأنوار، ج 99، ص 248) و همچنین مولای‌مان علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبٌ لاتُغفَرُ إلّا بِعَرَفَاتٍ» برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی ‏شوند. (دعائم الاسلام، ج 1، ص 294)

اما باید گفت، با وجود همه‌ این روایات شریف، در عظمت این روز همین بس که بعد از ظهر عرفه، سکوی پرواز ابر مرد تاریخ، قهرمان مبارزه با ظلم و ستم، سالار شهیدان امام حسین (علیه‌السلام) بود. پروازی باشکوه تا مقام نفس‌مطمئنه و رضای الهی و بهشت قرب پروردگار.

»یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» (فجر-27تا30) ( تو ای روح آرام یافته، به سوی پروردگار بازگرد در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است، پس در سلک بندگانم در‌آی، و در بهشتم وارد شو.)

از این پیام رمزگونه چنین می ­توان دریافت که، اگر عروج ملکوتی بهترین بندگان الهی از این نقطه آغاز شد؛ پس می‌تواند آغاز بی بدیلی باشد برای تهذیب نفس، سیر وسلوک الی الله و رسیدن به اوج انسانیت.

نه این­که ایام دیگر را نتوان مبدأ قرار داد؛ لیکن برخی از ایام، خاص خدا و اولیای الهی است و قرار گرفتن در آن و عزم و همت در آن ره صد ساله را یک­ شبه پیمودن است و عرفه سکوی پروازی است که حسین فاطمه(سلام‌الله‌علیها) و یاران بزرگوارشان بعد از راز و نیاز عاشقانه در این روز راهی سرزمین کربلا شدند و نرد عشق با معشوق باختند. پس فرصت را از دست ندهیم.

 

آزاده ابراهیمی فخاری

لینک مطلب در صاحب نیوز

تحلیلی بر رفتار هلیا

 

در رابطه با هلیا تحلیل‌های متعددی را خواندم. شاید بتوان گفت وجه اشتراک تمامی آن تحلیل‌ها این بود که اکثر نویسندگان، کمترین درصد خطا را به هلیا و بیشترین درصد را به عوامل دیگر داده بودند.

از تاثیر فضای مجازی گرفته تا نحوه‌ی تربیت والدین، از ناکارآمدی مدیران فرهنگی تا معضلات اقتصادی و سیاسی، از نظام بی‌تفاوت آموزشی تا ساختار به‌ دردنخور آموزش و پرورش همه و همه هر کدام سهمی را در این جریان از آن خود کرده‌اند.

اگرچه کسانی که در صدد آسیب‌شناسی معضلات جامعه برمی‌آیند اهل دغدغه‌اند؛ اما آنچه امروز ضروری به نظر می‌رسد آسیب‌شناسیِ آسیب‌شناسان است .

گویا خود قضیه‌ی بررسی عوامل و آسیب‌شناسی کردن یک موضوع امروز نیازمند بازبینی و آسیب‌شناسی است.

طبیعتاً وقتی جریانی مورد تحقیق قرار می‌گیرد باید تمامی علت‌های قریب و بعید آن مورد رصد واقع شود و به هر کدام به اندازه‌ی اثرگذاری، سهمی واگذار گردد .

مهم‌ترین ویژگی انسان اراده و اختیار اوست. انسان به واسطه‌ی قدرت تعقل و تفکر، توان انتخاب و گزینش دارد.

درست است که عوامل مختلف در نوع انتخاب انسان موثر است؛ اما نباید توجه بیش از اندازه به عوامل بیرونی، انسان را از اثر عامل درونی یعنی حق انتخاب و اختیار غافل کند.

متاسفانه امروزه به دلیل مشکلات متعددی که در جامعه شاهدیم، به محض بروز خطا و مشاهده‌ی ناهنجاری‌های اجتماعی از سوی جوانان و نوجوانان، سریعا تمامی ذهن‌ها به سمت پیش زمینه‌های بیرونی آن ناهنجاری معطوف می‌گردد و توجه بیش از اندازه به پیش زمینه‌ها جوانان و نوجوانان امروز را افرادی مسلوب الاراده معرفی می‌کند واین باعث می‌شود تا نوجوان ما در برابر خطا جسور شده و مسئولیت پذیر نباشد.

به دیگر سخن، او همواره دلایل دیگری خارج از وجود خود را عامل خطایش می‌داند و همیشه دنبال چیزی می‌گردد تا او را مقصر جلوه دهد و  البته که آسیب‌شناسی برخی از آسیب‌شناسان نیز  به او در رسیدن به این هدف کمک می‌نماید.

آسیب شناسان باید بذر تردید را در دل نوجوان بکارند تا حداقل ذره‌ای به خودش و انتخابش شک کند و از خود بپرسد که چرا من چنین کاری انجام دادم؟!

تحلیل‌ها باید قدرت انطباق صحیح علت و معلول‌های حقیقی را به نوجوان تزریق نمایند نه اینکه قلدری را در وجودش تثبیت کنند.

گویا دنبال مقصر گشتن برای خطاها، بخشی از هویت جمعی ما ایرانیان است. وقت آن است تا بدین باور برسیم که بار سنگین اصلاحات را از دوش فرد برداشتن و نهادن آن در متن اجتماعی نمی‌تواند زندگی اجتماعی ما را اصلاح کند.

ما قبل از ایجاد تحولات عظیم در ساختار فرهنگی، نیازمند تحول عظیم در ساختار درونی خویش هستیم. تا زمانی که مسئولیت خطای خود را به عهده نمی‌گیریم هیچ عاملی نمی‌تواند منجر به دگرگونی حیات جمعی فرهنگی ما شود. تنها روزنه‌ای که بتواند اندک نور امیدی بر گوشه‌های تاریک اتاق زندگی اجتماعی ما بتاباند، قدرت پذیرش خطا و القای اصل خطاپذیری به دیگران است.

     

 

زهرا ابراهیمی

لینک مطلب در خبرگزاری حوزه

 

محصول فرهنگی و نابودی فرهنگ

 

فرهنگ یک جامعه نشان‌دهنده‌ی هویت، ریشه‌ها و باورهای آن جامعه است. محصولات فرهنگی، کالاها و خدماتی هستند که باید در رشد و توسعه‌ی فرهنگ موثر باشند. حال سوال این است که محصول فرهنگی چیست و چه تفاوتی با کالای فرهنگی دارد. در تعریف محصول فرهنگی آمده است: « به هرآنچه از فرآیند ساخت و ساز امور فرهنگی حاصل شود و قابل ارائه باشد، محصول فرهنگی گفته می‌شود.» (ویکی‌پدیا).

درواقع یک محصول فرهنگی قابل تکثیر نیست و تابعی از خود هنرمند است، چون هنرمند در شرایط خاص با حسی که در آن موقعیت برایش ایجاد شده است یک اثر، مثلا یک نقاشی یا موسیقی را خلق کرده است و حتی برای خود او نیز ممکن نیست، در شرایط دیگری، مشابه آن را خلق کند؛ اما همین اثر وقتی چاپ و تکثیر شود، به یک «کالای فرهنگی» تبدیل می‌شود. کالای فرهنگی را می‌توان دریک مرکز فرهنگی یا یک سوپرمارکت هم یافت، اما یک محصول فرهنگی را، به عنوان یک کالای لوکس تنها قشر خاصی از جامعه می‌تواند تهیه کند و شرایط خاصی برای نگهداری آن لازم است، مانندتابلوی استاد فرشچیان یا اثر یک نویسنده‌ی معروف؛ اما به نظر می‌رسد در عرف، محصول فرهنگی و کالای فرهنگی به یک معنا اطلاق می‌شود. به همین دلیل می‌توان گفت: کالاها (محصولات) و خدمات فرهنگی عبارتند از: کالاهایی مثل کتاب، نشریه، سی‌دی، فیلم و سریال، بازی‌های رایانه‌ای، انیمیشن، میراث فرهنگی و هنرهای تجسمی.

 متاسفانه در کشور ما افراد در زمینه‌ی نحوه و میزان استفاده از کالاهای فرهنگی با مشکل روبرو هستند؛ زیرا اکثر آنان، سواد و مهارت استفاده از کالاهای فرهنگی را ندارند و هر نوع کالایی را بکار می‌برند.

 در یک تحقیق که در سال ۱۳۹۸، از طرف دفتر مطالعات فرهنگی صورت گرفت، این نتایج به دست آمد:

 هر فرد روزانه ۳۰ دقیقه به مطالعه می‌پردازد، ۵۱% افراد ۳۲ دقیقه رادیو گوش می‌دهند، ۹۳% مردم، ۳ ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند، ۷۲%، یکساعت و ۷ دقیقه به موسیقی گوش می‌دهند، ۳۲% کامپیوتر و لپ‌تاپ بکار می‌برند، ۹۰% گوشی همراه دارند و ۶۰% از اینترنت گوشی همراه استفاده می‌کنند، ۷۸% اصلا به سینما نمی‌روند.

باتوجه به این آمار، اکثر افراد، بیشتر وقت خود را در فضای مجازی صرف می‌کنند و این موضوع نشان‌دهنده‌ی عدم تعادل و کمبود سواد مصرف کالاهای فرهنگی به خصوص استفاده از اینترنت و فضای مجازی است.

سوءمصرف فضای مجازی سبب آسیب‌هایی نظیر تعارض بین سبک زندگی و احکام عرفی و فقهی، تهدید حریم خصوصی، تأثیر بر اخلاق فردی، خشونت‌های کلامی و نوشتاری، اشاعه‌ی تخیلات جنسی و پورنوگرافی، عمومی‌شدن مسائل خانوادگی، سست‌شدن بنیان خانواده، تجاوز به عنف، فروپاشی نظام اجتماعی و ایجاد نیازهای کاذب مانند روآوردن به عمل‌های جراحی زیبایی و تجمل‌گرایی می‌شود.

به‌طور خلاصه، سوء مصرف فضای مجازی سبب نابودی «ارزش‌های فرهنگی» جامعه می‌گردد. ارزش، چیزی است که یک فرهنگ از جنبه‌ی اخلاقی به‌عنوان خوب یا بد به آن توجه دارد و از باورهای فرهنگی جامعه نشئت‌گرفته‌است.

استراتژی کارتر، رئیس‌جمهور آمریکا، در مقابله با ایران، "تبدیل ارزشها به ضد ارزش" در فرهنگ ایرانی بود. هنگامی‌که ارزش‌ و ضدارزش جای خود را عوض کنند، فرهنگ جامعه و به دنبال آن باورها و اعتقادات افراد تغییر می‌یابد. با ظهور تکنولوژی و دسترسی به اینترنت و فضای مجازی در ایران، او تاحد زیادی به این هدف خود رسیده است.

به همین دلیل، برای مقابله با این تهدید، اولاً افراد باید درزمینه‌ی سواد مصرف کالاهای فرهنگی، به‌ویژه سواد رسانه، آموزش‌ ببینند تا از هر محصولی (متن، فیلم، عکس و...) استفاده نکنند و همچنین در میزان مصرف خود، تجدیدنظر نمایند و به‌جای صرف زمان و هزینه‌ی زیاد در فضای مجازی، به موارد لازم و ضروری اکتفا نمایند؛ ثانیاً دولت و مراکز نظارت فرهنگی باید بر تولید محصولات و کالاهای فرهنگی نظارت داشته باشند و تولیدکنندگان محصولات فرهنگی را به تولید محتواهای تأثیرگذار و جذاب متناسب با فرهنگ ایرانی و نیاز مخاطب‌ در سنین و شرایط متفاوت، ترغیب نمایند؛ همچنین آثار فاخر را مورد تشویق قرار دهند.

     

الهه دهقانی

لینک مطلب در خبرگزاری حوزه