رمضان چگونه در رقت قلب انسان مؤثر است؟
خداوند هدایت انسان را بر خود لازم دانسته و ابزارهای گوناگونی برای هدایت بشر فرستاده است. یکی از طرق هدایت انسان، ماه مبارک رمضان است تا در سایه این ماه پربرکت به مقام وَیَرْضَی بِهِ عَنَّا برسیم و او این‌گونه از ما راضی گردد.
پیامبر نیز ماه مبارک رمضان را شهر الله خواندند و در خطبه خویش ارزش این ماه را این‌گونه متذکر شدند:
«قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَة. (بحارالانوار، ج 93، باب 46، ص 356)
همانا ماه خدا، همراه با برکت و رحمت و آمرزش، به شما روی آورده است».
شهر خدا بودن این ماه و منسوب بودنش به خدا ایجاب می‌کند تا رحمت الهی در این ماه افزون گردد. همان‌گونه که شَهْرَ الطَّهُور بودن این ماه یعنی ماهی که پاک‌کننده است ایجاب می‌کند تا انسان راحت‌تر از آلودگی‌های گناه پاک شود. البته شرط بهره‌مندی از این رحمت، تسلیم شدن در برابر خداوند و دستورات و تکالیف الهی است.
یکی از ویژگی‌هایی که به‌طور فطری در وجود انسان به ودیعه نهاده شده، ویژگی رقت قلب است. منظور از رقت قلب کیفیتی نفسانی و احساسی درونی است که در شرایط خاص بر وجود انسان عارض شده و به‌وسیله کنش‌هایی چون اشک و گریه و غم و ناراحتی نمود پیدا می‌کند. رقت قلب از عواطف انسانی ما سرچشمه می‌گیرد و نقطه مقابل آن قساوت قلب است. کسی که قسی‌القلب باشد از هیچ امری محزون نمی‌گردد؛ اتفاق‌ها و گرفتاری‌های دیگران برایش معنایی ندارند و از کنار تمام مردم بی‌تفاوت رد می‌شود.
در معرفی ماه رمضان در روایت می‌خوانیم: «رَقَّتْ فِیهِ الْقُلُوبُ، وَ قَلَّتْ فِیهِ الذُّنُوبُ» یعنی ماهی که در آن ماه دل‌ها رقت پیدا می‌کنند و گناهان کاهش می‌یابند. بنابراین ماه رمضان می‌تواند قلب انسان را رقیق کند و او را به خود آورد. منظور این است که احکام این ماه به‌گونه‌ای تعبیه‌شده که می‌تواند موانع رقت را از بین ببرد. اما این ماه چگونه می‌تواند در رقت قلب انسان مؤثر باشد؟
یکی از اموری که آدم‌ها را نسبت به یکدیگر سنگدل می‌کند پرخوری است. شما هم بسیار شنیده‌اید که می‌گویند سیر، خبر از گرسنه ندارد. این تعبیر بدین معناست که انسانی که شکمش سیر باشد و غم نان نداشته باشد توانایی درک گرسنگان را نیز ندارد و این عدم درک، او را قسی القب می‌کند. هرچقدر پرخوری افزون گردد، قلب قسی‌تر می‌شود و درک انسان نسبت به هم‌نوع ضعیف‌تر. ماه رمضان تمرین کم خوردن است تا از این راه، قلب، رقت را تمرین کند و دست از قساوت بردارد.
از دیگر اموری که می‌تواند در تقویت رقت قلب مؤثر باشد، تضرع است. تضرع رو آوردن به‌سوی خداوند است با اشک و آه. غفلت‌های متعدد در زندگی روزمره در طول سال ممکن است شرایط تضرع و خلوت باخدا را کم‌رنگ نماید. اما ماه رمضان فرصت تضرع و استغفار را برای انسان فراهم می‌آورد. آدمیزاد در رابطه‌اش با خداوند مسئله‌هایی دارد که با پرسه زدن در کوچه و خیابان‌های حقیقی و مجازی از پس حل کردنش برنمی‌آید و تنها خلوت باخدا است که می‌تواند این گره‌ها را باز کند و رقت را برای قلب مؤمن به ارمغان بیاورد.
خداوند در قرآن می‌فرماید:
«فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَـکن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ؛ (انعام، 43)
پس چرا هنگامی‌که مجازات ما به آنان رسید، تضرع نکردند؟ علتش این بود که دل‌هایشان قساوت پیداکرده بود.»
طبق این آیه خداوند علت عدم تضرع را قساوت قلب معرفی می‌نماید؛ پس برای رفع قساوت قلب باید از تضرع کمک گرفت و رمضان فرصتی برای تضرع بیشتر به درگاه الهی‌ست.
اینکه افراد دلشان به حال هم نمی‌سوزد، اشکشان جاری نمی‌شود و با خنده در نگاه، به هر غمی می‌نگرند، با هیچ معیاری جز قساوت همخوانی ندارد. رمضان سخاوت خداوند در بذل رقت قلب به مؤمنین را، به منصه ظهور می‌رساند و خوش بر احوال آن‌ها که باروحشان وارد معامله باخدا می‌گردند.
زهرا ابراهیمی
