نگاه اسلام به پدیده تکدی‌گری؛ در مواجه با متکدیان چه برخوردی باید داشت
نگاه اسلام به پدیده تکدی‌گری؛ در مواجه با متکدیان چه برخوردی باید داشت؟
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، متکدیان چه از نوع سنتی و قدیمی و چه آنها که با روش‌های جدید و همگام با پیشرفت تکنولوژی گدایی می‌کنند دارای یک وجه اشتراک هستند و آن اعلام نیازمندی است. حال ممکن است حقیقتا نیازمند باشند و یا به دروغ تظاهر به نیازمندی کنند.
البته اگرچه فقر و نیاز مالی، برخی از متکدیان را مجاب به گدایی می‌کند؛ اما گاهی برخی از افراد بدون نیاز واقعی دست به گدایی می‌زنند و چون به شکل ناشناس در شهرهای دیگر گدایی کرده و پول‌های هنگفتی ازاین راه به جیب می‌زنند بر استمرار این کار اصرار دارند.
حال باید دید از نگاه دین، وظیفه ما در برابر متکدیان چیست؟ زهرا ابراهیمی کارشناس اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان می‌گوید: بخشش‌های مالی به دیگران از آموزه‌های مهم اسلام است. دین مبین اسلام، انفاق به دیگران را امری اثرگذار در سلامت جامعه دانسته و تاکید بر رفع نیازهای مادی یکدیگر را از دستورات مهم اخلاقی_اجتماعی خود معرفی کرده است. البته برای بخشش نیز شرایط و ضوابطی در نظر گرفته شده که اگر این شرایط رعایت شود تعداد متکدیان نیز در سطح جامعه کمتر و کمتر خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: ازجمله توصیه‌های اسلام برای بخشش، توجه به نزدیکان و افراد فامیل و دوستان و آشنایان است. اگر هرکس خود را نسبت به وضعیت بد مالی اطرافیان خویش موظف بداند و افراد فامیل را در اولویت قرار داده و کمی از نیازهای مالی آنها را برطرف سازد روزانه شاهد این حجم از متکدیان در سطح جامعه نخواهیم بود.
کارشناس اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی بیان می‌کند: از دیگر ضوابطی که برای بخشش مطرح می‌شود این است که انفاق‌ها بهتر است مخفیانه و دور از چشم دیگران و با رعایت احترام و شأن افراد انجام گیرد، این در حالی است که کمک به متکدیان علنا و مقابل چشم همه و بعضا به دلیل اصرار و التماس‌های فراوان انجام می‌پذیرد و موجبات خدشه‌دار شدن کرامت انسانی آنها را فراهم می کند.
«خداوند در قرآن در رابطه با بخشش به دیگران می‌فرماید: إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ ۖ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ؛ اگر (به مستحقان) آشکارا صدقه دهید کاری نیکوست، لیکن اگر در پنهانی به فقیران (آبرومند) رسانید برای شما نیکوتر است (1)»
ابراهیمی با اشاره به این آیه از قرآن کریم می‌گوید: نکته دیگر در رابطه با متکدیان این است که اکثراً از سلامت جسمی برخوردارند و توان کار کردن دارند بنابراین کمک ما به آنها تنها موجب تن پروری بیشتر آنها شده و آنها را بی مسئولیت‌تر خواهد کرد.
وی ادامه می‌دهد: در دین اسلام همانگونه که گدایی کردن مذموم شمرده شده، گداپروری نیز امری مذموم است، چرا که نتایج مفیدی برای اجتماع نخواهد داشت. اگرچه وضعیت شغل در کشور ما وضعیتی نابسامان است اما وقتی شخص از عزت نفس بالایی برخوردار باشد حاضر است به کار زیاد و درآمد کم هم رضایت دهد اما هرگز دست نیاز به سمت مردم دراز نکند.
در آیه 273 سوره مبارکه بقره آمده است: «لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لَا یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ؛ ((این صدقات) براى آن (دسته از) نیازمندانى است که در راه خدا فروماندهاند، و نمىتوانند (براى تأمین هزینه زندگى) در زمین سفر کنند. از شدت خویشتنداری، فرد بی اطلاع، آنان را توانگر می‌پندارد. آنها را از سیمایشان مى‌شناسى. با اصرار، (چیزى) از مردم نمىخواهند. و هر مالى (به آنان) انفاق کنید، قطعاً خدا از آن آگاه است».(2)
کارشناس اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی با اشاره به این آیه بیان می‌کند: در واقع این آیات نیز بیانگر این امر است که صدقات باید به افرادی داده شود که خودشان با اصرار از مردم درخواستی ندارند و به قول معروف صورتشان را با سیلی سرخ نگه داشته‌اند. پس بهتر است صدقات را به کسانی بدهیم که آبرومندند و حاضر نیستند دست به گدایی بزنند. اگرچه کمک کردن به هردرخواست کننده‌ای ارزشمند است اما به دلیل محدودیت مالی از یک طرف و دوری از گداپروری از سوی دیگر باید اولاً اولویت را به نزدیکان و خویشاوندان دهیم و ثانیاً از طریق موسسات معتبری که عهده دار این امر هستند کمکی منطقی ارائه دهیم تا کمک‌های مالی به دست صاحب واقعی‌اش برسد.
وی تصریح می‌کند: متکدیانی که در کوچه و خیابان گدایی می‌کنند را می‌توان به چند گروه تقسیم نمود. برخی از آنها افرادی هستند که به صورت گروهی و تحت نظارت باندهای خاصی به کار گدایی مشغولند. اکثر این افراد از سلامت کامل جسمی برخوردارند و روزها و ماه‌ها در مکان‌هایی معین به صورت چرخشی گدایی می‌کنند. در مواجهه با این افراد بهتر است از کمک مالی اجتناب نموده و پول خود را به این افراد ندهیم، چرا که این کار موجب گداپروری در جامعه می‌شود.
در این راستا می‌تواند به حدیثی نبوی اشاره کرد. الإمام الباقر (ع): قال رسول اللَّه (ص): لا تحلّ الصّدقة لغنیّ، و لا لذى مرّة سویّ، و لا لمحترف، و لا لقویّ. قلنا: ما معنى هذا؟ قال: لا یحلّ له أن یأخذها و هو یقدر على أن یکفّ نفسه عنها». امام باقر(ع) می‌فرمایند: پیامبر خدا (ص) فرمودند: صدقه دادن به ثروتمند روا نیست، همچنین به نیرومند تندرست، صاحب حرفه، و به انسان قادر بر کار. اصحاب پرسیدند: مقصود از این سخن چیست؟ فرمود: بر کسى که مىتواند از گرفتن صدقه خوددارى کند، گرفتن آن حلال نیست.(3)
ابراهیمی با ذکر این حدیث ادامه می‌دهد: عده‌ای از گدایان نیز وابسته به گروه خاصی نیستند و به شکل انفرادی کار می‌کنند. آنها نیز اگرچه نیازمندند اما از توانایی جسمی برخوردارند و می‌توانند مشغول کار شوند، بنابراین به این گروه نیز نباید کمک کرد. اما برخی از متکدیان از سلامت جسمی برخوردار نیستند و این معلولیت را می‌توان به شکل واضح در وجود آنها مشاهده کرد (به شرطی که تظاهر به نقص عضو نباشد) با توجه به مشکلات جسمی که اینگونه افراد دارند کمک کردن به آنها مانعی ندارد. البته بهتر است این نوع کمک‌ها نیز از طریق موسسات معتبر و خیریه‌ها انجام پذیرد.
وی با بیان اینکه علاوه بر این پیرامون ما افراد زیادی وجود دارند که از طریق تلاش و کوشش در پی کسب روزی حلال هستند اما همواره نیازمندند و به اصطلاح دخلشان به خرجشان نمی‌خورد، می‌گوید: کمک‌های مالی به اینگونه افراد بسیار ارزشمند است.
خداوند در قرآن کریم بر این نوع کمک‌ها صحه گذاشته و می‌فرماید: «وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»؛ و در اموالشان براى سائل و محروم حقى بود.(4)
کارشناس اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی می‌گوید: اگر حقیقتا نیازمندی افراد درخواست کننده برای ما روشن است می‌توانیم به آنها کمک کنیم و اگر در این مساله شک داریم بهتر است کمک خود را از طرق دیگر به انجام رسانیم. در عین حال همه ما باید در برخورد خود با متکدیان دقت لازم را بخرج دهیم و در برابر کسانی که قصد کمک کردن به آنها را نداریم نیز از رفتارهای به دور از احترام بپرهیزیم و با شیوه‌ای محترمانه جواب منفی دهیم چرا که خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَر»؛ و سؤال کننده را از خود مران(5)
به گزارش تسنیم، در نگاه اسلام صرف نیاز داشتن مجوزی برای درخواست کردن نیست و انسان به خودنگهداری و حفظ عزت نفس دعوت شده است. از طرفی طرد سائل مذموم است اما این بدان معنا نیست که به طور مطلق باید به تمام درخواست کنندگان پاسخ مثبت داد. در برخی روایات آمده که وقتی درخواست کننده‌ای به معصوم علیه السلام مراجعه می‌کرد ایشان او را به کارکردن و تجارت سفارش می‌کردند. اینگونه روایات به ما می‌آموزد که نه به طور مطلق و به هر کسی کمک کردن رواست و نه به طور مطلق دست رد زدن به سینه دیگران سزاوار است بلکه باید متناسب با شرایط به بررسی موضوع پرداخت و به کمک‌ها جهتی منطقی بخشید.
پی نوشت ها:
1.سوره بقره/ 271
2.سوره بقره/273
3.حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 9، ص 233، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق
4.سوره ذاریات/ 19
5.سوره ضحی/10
